Endometrioza to inaczej zewnętrzna gruczolistość
macicy. Polega na powstawaniu małych, owalnych, torbielkowatych
guzełków z komórek błony śluzowej wyściełającej macicę (endometrium).
Charakterystyczną cechą tych guzków są niewielkie odbarwione blizny.
Zmiany te tworzą się w różnych
miejscach i narządach, nie tylko rodnych. Komórki błony śluzowej macicy
mogą bowiem zawędrować do wielu narządów: jajników, jajowodów, na tylną
czy przednią ścianę macicy, a nawet do wyrostka robaczkowego.
Zewnętrzna
gruczolistość śródmaciczna polega na obecności błony śluzowej macicy
poza jamą macicy. Najczęściej obejmuje powierzchnię otrzewnej narządów
i może powodować bóle w podbrzuszu, niepłodność i nieprawidłowe
krwawienia z dróg rodnych.
U 10% chorych ogniska endometriozy
występują poza narządem rodnym. Można je zaliczyć do ognisk
przerzutowych, ale - na szczęście - rzadko ulegają zezłośliwieniu.
Ogniska
tej choroby mogą reagować cyklicznie na zmiany poziomu hormonów podczas
cyklu miesiączkowego. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie pozamaciczne
ogniska gruczolistości funkcjonują jak miniaturowe macice, co powoduje,
że podczas miesiączki dochodzi w nich do krwawienia.
Przyczyny choroby
Są właściwie nieznane. Istnieje jednak kilka teorii, z których najczęściej wymieniane są trzy:
- implantacja (przypuszcza się, że przyczyną jest
wszczepienie i zagnieżdżenie się komórek endometrium - do ich rozsiania
poza macicą może także dojść np. podczas ginekologicznego zabiegu
operacyjnego),
- metaplastyczna (następują nieprawidłowe zmiany czynności i struktury komórek, które są odmienne od macierzystych),
- przerzuty limfogenne (następujące drogą naczyń chłonnych - limfatycznych).
Postacie i rozwój endometriozy tłumaczy także teoria immunologiczna,
według której zmiany chorobowe następują w wyniku upośledzenia
odporności oraz reakcji organizmu pacjentki na bodźce antygenowe
endometrium, głównie trofoblastu.
Za jedną z wielu przyczyn
endometriozy profesor Ralph C. Benson uważa też okresowe zamknięcie
światła kanału szyjki macicy. Powoduje ono przedostawanie się krwi
miesiączkowej przez jajowody do jamy brzusznej, gdzie może nastąpić
implantacja komórek endometrialnych, np. jako następstwo rozsiewu przez
naczynia krwionośne i chłonne.
Objawy
Objawem endometriozy są bóle w okolicy podbrzusza pojawiające się w
okresie przedmiesiączkowym i podczas miesiączki. Mają one miejsce na
kilka dni (nawet do tygodnia) przed spodziewaną menstruacją i nasilają
się aż do ustąpienia krwawienia.
Bolesne miesiączkowanie jest
tym dotkliwsze, im bardziej zaawansowany proces chorobowy. Ból, który
jest następstwem miejscowego krwawienia i rozciągania tkanek (przy
ogniskach pozamacicznych), powoduje uczucie jakby rozdzierania, może
się pojawiać w okolicy biodra, pachwiny lub promieniować do odbytnicy i
zależy od umiejscowienia ognisk gruczolistości. Bóle podczas stosunków
płciowych sugerują gruczolistość w obrębie jajników i zagłębienia
odbytniczo - macicznego. Bóle podczas oddawania stolca mogą być objawem
gruczolistości w ścianie jelita grubego lub w polu przegrody odbytniczo
- pochwowej. Warto jednak dodać, że ok. 1% pacjentek nie skarży się na
żadne dolegliwości bólowe.
Gruczolistość jajników może się także
objawiać obfitymi i często występującymi krwawieniami menstruacyjnymi.
Krwawienia z odbytu lub pęcherza moczowego występujące jednocześnie z
menstruacją są charakterystycznym objawem gruczolistości również tych
narządów.
Podczas zaawansowanych stopni endometriozy tworzą się
twarde, włókniste zrosty, które powodują zniekształcenia narządów
objętych chorobą. Macica staje się nieruchoma w tyłozgięciu, a
zagłębienie odbytniczo-maciczne całkowicie zarasta. W obrębie jajników
pojawiają sie smołowate torbiele o różnej wielkości (niektóre dochodzą
do średnicy ok. 10 centymetrów!) wypełnione gęstą, ciągnącą się treścią
w brązowym kolorze. Jest to pozostałość dawnych wylewów krwi, która w
okresie menstruacji nie miała gdzie odpłynąć.
Jeżeli kobiecie
chorującej na endometriozę uda się zajść w ciążę, objawy tej choroby w
większości przypadków ustępują podczas ciąży. Po urodzeniu dziecka
często dochodzi do samoistnego wyleczenia oraz do martwicy i rozpadu
ognisk gruczolistości. Po menopauzie rozwój i aktywność ognisk
endometriozy zostają zahamowane, ale pod warunkiem, że w tym czasie nie
stosowano leczenia dużymi dawkami estrogenów.
Metody leczenia
Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku pacjentki i jej chęci urodzenia dziecka.
Ciąża
lub zastosowanie odpowiedniej terapii hormonalnej mogą zahamować
rozsiew endometriozy pod warunkiem, że u danej pacjentki sztucznie, za
pomocą terapii hormonalnej na co najmniej 6 miesięcy, zostanie
wstrzymana menstruacja. Kobiety, u których istnieje podejrzenie
niewielkich ognisk gruczolistości, powinny regularnie co 6 miesięcy
poddawać się badaniu ginekologicznemu aż do okresu menopauzy albo
potwierdzenia lub wykluczenia endometriozy.
Endometriozę leczy
się dwiema metodami: zachowawczą (za pomocą terapii hormonalnej) lub
chirurgiczną. Od chwili wyprodukowania danazolu (leku syntetycznego
będącego steroidem), który jest słabo działającym androgenem hamującym
owulację, wyniki leczenia gruczolistości znacznie się poprawiły
(skuteczność leczenia przy niepłodności, której przyczyną jest
endometrioza, wynosi 30%). Lek ten jednak może mieć nieprzyjemne skutki
uboczne: zatrzymywanie wody w organizmie, tycie, nasilenie trądziku,
zmniejszenie libido, zmęczenie, zaburzony wzrost i przebarwienia włosów.
Jeszcze
niedawno powszechnie stosowano metodę wywołującą "sztuczną ciążę",
podając pacjentce gestageny, czyli hormony. Optymalny skutek leczenia
uzyskiwano wówczas po upływie dłuższego czasu (6 - 9 miesięcy). Dzisiaj
metodę tę wykorzystuje się rzadziej.
Jeżeli leczenie zachowawcze
jest nieskuteczne, pozostaje zabieg operacyjny. U młodych kobiet (do
35. roku życia) pragnących mieć dzieci operacja z reguły jest
nieunikniona, gdyż konieczne jest m.in. usunięcie zrostów, aby kobieta
mogła zajść w ciążę. Zabieg przeprowadza się w taki sposób, aby nie
upośledzał płodności (niestety, po operacji w ciążę zachodzi tylko ok.
30% pacjentek). Po operacji najczęściej niezbędne jest kontynuowanie
leczenia farmakologicznego, aby zapobiec nawrotowi i postępowi
endometriozy.
Jeżeli zmiany są rozległe, zabieg jest konieczny.
Gdy pacjentkę leczy się wcześniej zachowawczo, operacja może być mniej
rozległa, ale z reguły szanse na uratowanie narządu rodnego są
niewielkie.
Niepłodność
Skutkiem endometriozy jajowodów i jajników jest często niepłodność (schorzenie to występuje u 50 - 70% niepłodnych kobiet).
Zanim choroba się rozwinie
Kobietom pragnącym mieć dzieci, u których stwierdzono endometriozę
(stopień I, II), zaleca się jak najszybsze zajście w ciążę, zanim
choroba się rozwinie.
Czy wiesz, że...
- Endometrioza występuje u 5 - 7% kobiet. W 75% przypadków dotyczy
kobiet młodych, w wieku 30 - 40 lat. Zdarza się dwukrotnie częściej u
kobiet białych niż czarnych; częściej u tych, które późno wyszły za mąż
i nie rodziły.
- Dane statystyczne wskazują, że endometrioza rzadko jest rozpoznawana i występuje znacznie częściej, niż się przypuszcza.
- Różne postacie kliniczne endometriozy mogą dawać zróżnicowane objawy.
Stopnie choroby
Wraz z rozwojem endometriozy narastają zmiany w organizmie. Lekarze wyróżniają cztery stopnie zaawansowania choroby:
- Stopień I - zmiany są mniejsze niż 5 mm. W jajowodach i jajnikach występują nieunaczynione zrosty i wolne strzępki jajowodów.
- Stopień II - początkowo ogniska choroby są
mniejsze niż 5 mm. W jajowodach obserwuje się nieunaczynione zrosty i
wolne strzępki jajowodów, a w jajnikach torbiele mniejsze lub większe
niż 5 mm (niekiedy dochodzi do ich pęknięcia). Z czasem między tzw.
szerokimi więzadłami a jajnikami pojawiają się zrosty. W jajowodach
powstają również mocne zrosty, niemożliwe do usunięcia drogą endoskopii
i wolne strzępki jajowodów. W jajnikach występują zrosty z więzadłem
szerokim oraz zmiany o średnicy większej niż 5 mm. W zagłębieniu
odbytniczo-macicznym obserwuje się liczne ogniska endometriozy.
- Stopień III - więzadła szerokie są w zrostach z
jajnikami lub jajowodami. Zrosty występują także w strzępkach
jajowodów. W zrostach jajników brak lub obecne ogniska endometriozy. W
zagłębieniu odbytniczo-macicznym liczne zmiany chorobowe.
- Stopień IV - macica jest nieruchoma, przyrośnięta
w tyłozgięciu i wypełniona przez przyrośnięte jelito lub przemieszczona
ku tyłowi. Jelita są w zrostach z otrzewną zagłębienia
odbytniczo-macicznego, więzadeł odbytniczo - macicznych lub trzonu
macicy. Wyrostek robaczkowy objęty procesem chorobowym. W pęcherzu
moczowym są obecne ogniska endometriozy.
|